Ymchwilwyr CTM yn cynnal astudiaeth i wella diagnosis canser y coluddyn
Mae ymchwilwyr ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg (BIP CTM) wedi lansio astudiaeth ymchwil a fydd yn ymchwilio i weld a ellir adnabod canser y coluddyn a pholypau (celloedd annormal sy'n tyfu y tu mewn i'r corff a all droi'n ganser) trwy brawf gwaed syml.
Mae ymchwilwyr CTM wedi bod yn gweithio gyda CanSense, cwmni gwyddorau bywyd sydd wedi'i leoli yng Nghymru. Gyda'i gilydd, maen nhw'n gwerthuso prawf o'r enw CanSense-CRC, sy'n dadansoddi samplau gwaed i helpu i ganfod canser y coluddyn a pholypau. CTM yw'r unig fwrdd iechyd yng Nghymru sy'n cynnal yr ymchwil hwn, gyda CanSense yn recriwtio cleifion yn Ysbyty’r Tywysog Siarl ac Ysbyty Brenhinol Morgannwg.
Mae canser y coluddyn yn ganser cyffredin ac yn achos marwolaeth sylweddol ledled y byd. Mae canfod cynnar yn gwella goroesiad, fodd bynnag, nid yw'r symptomau'n benodol, sy'n ei gwneud hi'n heriol i gael diagnosis o ganser y coluddyn.
Ar hyn o bryd, mae’r rhan fwyaf o ganserau’r coluddyn yn cael eu diagnosio ar ôl i gleifion ddod i ofal sylfaenol (e.e. eu meddyg teulu) â symptomau. Yna mae cleifion yn cael eu gofyn i ddarparu sampl carthion ar gyfer prawf o’r enw prawf imiwnocemegol ar ysgarthion (FIT). Mae hyn yn helpu meddygon i benderfynu a oes angen rhagor o brofion ysbyty, colonosgopi fel arfer, lle mae camera bach yn cael ei ddefnyddio i edrych y tu mewn i'r coluddyn. Hefyd, mae cleifion yng Nghymru sydd rhwng 50 a 79 oed yn cael eu gwahodd i sefyll prawf sgrinio’r coluddyn bob dwy flynedd, sy’n darparu ffordd arall o nodi cleifion y gallai fod angen iddynt gael profion pellach.
Mae CanSense-CRC yn defnyddio techneg o'r enw Sbectrosgopeg Raman, lle mae golau laser yn cael ei gyfeirio at sampl gwaed i gynhyrchu patrwm sbectrol unigryw. Yna caiff y patrwm hwn ei ddadansoddi gan feddalwedd deallusrwydd artiffisial uwch i asesu'r tebygolrwydd o ganser y coluddyn neu dyfiannau cynnar sy’n cael eu enwi’n bolypau. Mae'n gweithredu'n debyg iawn i sganiwr cod bar, ond ar gyfer gwaed, gan ddarparu asesiad risg cyflym a chywir.
Drwy gyfuno prawf gwaed CanSense-CRC â phrawf FIT, gall y timau wella cyfraddau canfod canser a gwneud y llwybr clinigol yn fwy effeithlon. Gellir rhoi colonosgopïau diagnostig ar y llwybr cyflym i gleifion risg uchel, tra gall y rhan fwyaf o gleifion eraill osgoi'r driniaeth ymledol. Mae hyn yn helpu i leddfu'r pwysau ar ysbytai a lleihau rhestrau aros.
Ar hyn o bryd mae'r tîm ymchwil yn cynnal gwerthusiad byd go iawn o'r prawf gwaed mewn cleifion sydd wedi cael eu hatgyfeirio i'r ysbyty gyda symptomau'r coluddyn, sydd wedi cwblhau prawf carthion (y prawf FIT). Mae cleifion yn cael eu gofyn i ddarparu sampl gwaed a fydd yn cael ei anfon at CanSense i'w brofi.
Mae'r prosiect wedi'i ariannu o alwad ariannu Her Canser sy'n gydweithrediad rhwng Canolfan Ragoriaeth SBRI yng Nghymru ac Uned Arloesi a Datblygu'r Farchnad yng Ngogledd Iwerddon a ariennir gan Lywodraeth Cymru ac Adran Economi Gogledd Iwerddon.
Mae'r Athro John Geen, Cyfarwyddwr Cynorthwyol Ymchwil a Datblygu ar gyfer BIP CTM yn gweithredu fel y Prif Ymchwilydd ar gyfer yr astudiaeth hon. Bydd yr holl recriwtio astudiaethau yn digwydd yn BIP CTM, gyda Mr Parin Shah (Llawfeddyg Ymgynghorol y Colon a'r Rhefr a Llawfeddygaeth Gyffredinol a Chyfarwyddwr Clinigol Llawfeddygaeth Gyffredinol)) yn gweithredu fel y Prif Ymchwilydd lleol.
Dywedodd yr Athro John Geen, Cyfarwyddwr Cynorthwyol Ymchwil a Datblygu, BIP CTM: “Gallai’r astudiaeth hon fod o fudd sylweddol i gleifion, yn enwedig ar gyfer nodi canser y coluddyn, sy’n gyflwr cyffredin sy’n ymddangos yn ein poblogaeth. Gallai nodi biomarcwyr gwaed a all gefnogi profion diagnostig presennol (FIT a cholonosgopi) helpu gyda chyflymder diagnosis a defnydd mwy effeithlon o adnoddau diagnostig. Mae gan BIP CTM amcan ymchwil allweddol i gefnogi cwmnïau gwyddor bywyd Cymru, fel CanSense, i ymchwilio a datblygu eu technolegau arloesol ar gyfer gofal cleifion.
Dywedodd yr Athro Dean Harris, Cyfarwyddwr Meddygol, CanSense: “Bydd y gwaith gyda BIP CTM yn helpu i osod y prawf gwaed CanSense-CRC newydd yn llwybr y GIG, gan helpu i leddfu’r pwysau ar y rhestrau aros yn y system. Bydd hyn yn helpu i ddod o hyd i gleifion canser a'u trin yn gyflymach. Mae proffesiynoldeb ac effeithlonrwydd tîm Ymchwil a Datblygu a chlinigwyr BIP CTM wrth gyflawni’r astudiaeth wedi gwneud argraff fawr ar dîm CanSense, a hoffem ddiolch iddyn nhw am eu gwaith caled a’u cefnogaeth barhaus yn y cydweithrediad hwn.”
Dywedodd Mr Parin Shah, Llawfeddyg Ymgynghorol y Colon a'r Rhefr a Llawfeddygaeth Gyffredinol a Chyfarwyddwr Clinigol Llawfeddygaeth Gyffredinol: “Mae’r astudiaeth hon yn cefnogi’r gwaith hanfodol sydd ei angen i ddatblygu gofal canser y coluddyn drwy wella strategaethau canfod cynnar a lleddfu’r baich ar gleifion a gwasanaethau gofal iechyd. Gan adleisio ymrwymiad Bowel Cancer UK i achub bywydau, mae'n canolbwyntio ar wneud diagnosis yn gyflymach, yn llai ymledol, ac yn fwy hygyrch i gleifion sy'n profi symptomau canser y coluddyn.
Am ragor o wybodaeth am unrhyw un o'r prosiectau ymchwil hyn sy'n cael eu cynnal neu eu cefnogi gan dîm Ymchwil a Datblygu CTM, neu i siarad ag un o'r tîm, dewch o hyd i'r manylion cyswllt yma:
Ffôn: 01443 443421
E-bost: CwmTaf.R&D@wales.nhs.uk
Mae Tîm Ymchwil a Datblygu BIP CTM ar X:@CTMUHB_RD
11/06/2025